The iron lady

The iron lady

een column van Geron

Wie waren wij, als wij dement zijn?Een goede film is niet alleen maar ontspannend maar ook ontregelend. Dat besefte ik weer toen ik onlangs The Iron Lady zag – glansrol van Meryl Streep – over de dementerende Margareth Thatcher. Zeker, ik had genoten toen ik de bioscoop verliet, maar wat had ik gezien? Waarover ging die film eigenlijk en wat was de bedoeling? Het was zeker geen documentaire maar ook geen totale fictie. Ik was verward en gefascineerd. En voelde me vooral ongemakkelijk.Mijn herinnering aan het tijdperk Thatcher en de jaren ‘80 van de vorige eeuw zijn die aan een rechtse politica die een keiharde, neoliberale politiek bedreef. Ze voerde zware bezuinigingen door op zorg en onderwijs, maakte een einde aan de sociale woningbouw en aan de verzorgingsstaat. Ze kreeg de machtige vakbonden op de knieën, ‘won’ de Falkland – oorlog en toonde zich een conservatief hoedster van de westerse beschaving. Maar hoewel de film talloze fragmenten uit de tijdperk van het Thatcherisme toont, levert hij – in elk geval bij mij – toch geen emotie van afschuw op. De film roept wel andere emoties op: mededogen, bewondering, wat zeg ik: sympathie! Als kijker word ik althans opgeroepen iemand te bewonderen aan wie ik altijd een enorme hekel had. Hoe zit dat nou met die film?Eenmaal thuis heb ik er de recensies op nageslagen. Die drukken precies de verwarring uit waarover ik hierboven spreek. Meryl Streep is subliem, daarover zijn vriend en vijand het eens. Maar je gaat natuurlijk niet op de eerste plaats naar de film om te kijken hoe goed iemand speelt. De kritische recensies wijzen erop dat de film geen visie heeft en ten onrechte de politieke dimensie buiten beschouwing laat. Vooral in Engeland, waar ter linkerzijde de wonden over het Thatcher- tijdperk nog maar amper zijn geheeld, heerst grote woede. De conservatieven daar zien de film juist weer als een linkse fantasie. De lovende recensies vertonen intussen een diepe fascinatie voor deze machtige vrouw. In dat verband stuitte ik op een interessante omschrijving van Meryl Streep zelf. Over de bedoeling van de filmmakers zegt zij:‘Thatchers publieke leven, en hoe zich dat ontvouwde op het wereldtoneel, dat weet iedereen. Maar wij waren geïnteresseerd in hoe het leven uitdooft. […] The Iron Lady gaat over de onmogelijkheid om het verleden af te werpen, over de kosten van keuzes die we maken. Het is een existentiële film.’ (VK 5 januari 2012)Inderdaad, The iron lady ís een existentiële film. De film springt heen en weer tussen de situatie in de huiskamer en woning van een oude vrouw – Margareth Thatcher is momenteel 86 en dement – en biografische flash backs, van de kruideniersdochter en haar opkomst als conservatieve politica tot en met haar politieke ondergang. Haar overleden echtgenote Dennis zit intussen als ‘side kick’ ergens in de kamer of op het bed en geeft zijn commentaar. The iron lady is een karakterfilm. Ze toont een vrouw die aan de macht komt in een mannenbolwerk. Waarom was zij een vrouw van staal? Omdat ze nooit toegaf en zich niet liet afbluffen in het debat. Maggie was compromisloos. Omdat ze een keiharde werkster was, een doorzetter en een doener. Een van haar favoriete gezegdes was: ‘Als je iets gezegd wilt hebben, vraag het een man; als je iets gedaan wilt hebben, vraag het een vrouw.’ Kijk, dat roept zelfs bij mannen bewondering op. Dit paste allemaal wonderwel bij haar neoliberale uitgangspunt: mensen moeten zichzelf zien te redden. Geen inmenging en steun van de overheid, eigen verantwoordelijkheid, zelfredzaamheid. Als je mensen helpt, worden ze maar lui. En dan is er nog haar kleding, mantelpakken, hoed en tasje. Macht erotiseert, ook als de machtige een vrouw is. De Nederlandse schrijver en columnist Max Pam bekende dat hij liefst onmiddellijk door haar was meegenomen nadat ze hem een hand gegeven had. ‘Führercontact’ noemen ze dat…Bij nader inzien begrijp ik beter waarom ik minstens twee bedenkingen houd tegen deze hoe dan ook intrigerende film. De ene gaat over macht en de andere over dementie. Op zich is het natuurlijk indrukwekkend als een vrouw in welk mannenbolwerk dan ook aan de macht komt. Maar dan komt het er natuurlijk op aan. Het feit dat ze zo vrouwelijk was en tegen alle mannen (behalve Dennis) opgewassen was, moet verhullen dat ze geen enkel mededogen of empathie had met de sociaal zwakkeren. Net als alle conservatieve liberalen drukte Thatcher met haar bekende retoriek van ‘op eigen benen staan‘ de klassieke voorstelling van autonomie als totale onafhankelijkheid uit. Net als vriend Reagan stond Thatcher pal voor de Marlboro Man. In de roman Karakter van Bordewijk zegt Drevershaven over zijn onechte zoon: ‘Ik knijp hem voor 9/10 af, en als ik het kan, knijp ik die laatste tiende ook nog uit zijn strot.’ Dát was Thatcher. Mijn bezwaar tegen het neoliberalisme, toen én nu, is heel kort: het deugt niet als je zegt dat mensen zichzelf moeten redden en ontplooiien en je hen vervolgens totaal afknijpt. De film deugt niet, omdat hij ons doet vergeten welke schade deze ‘belle dame sans merci’ aan honderdduizenden Engelsen heeft toegebracht.Mijn tweede bezwaar gaat over dementie. Meryl Streep beweert dat de film vooral daarover gaat. Het wordt inderdaad al snel duidelijk dat deze oude vrouw in mentale problemen verkeert. Verschillende aspecten van het aftakelingsproces worden geschampt: vergeten, onrust, angst, eenzaamheid, wanen. Maar al deze belangrijke delen van de binnenwereld worden slechts even aangeraakt en hooguit opgeroepen. De flash backs zijn niet die van haar, maar van de maaksters van de film. Dat kan natuurlijk ook niet anders: we weten niet wat de dementerende mevrouw Thatcher nog weet van haar verleden. De film mist de totale paniek van iemand die niet eens meer kan uitdrukken dat het ‘haar’ herinneringen zijn die haar parten spelen. Volgens Streep gaat de film over ‘de kosten van de keuzes die we maken’. Maar deze film laat nu juist níet zien welke die kosten zijn. Daarom maakt deze film wel stemming, maar roept ze bij vrijwel niemand werkelijke emoties van empathie en mededogen op.Een machtige politica en onmachtige oude vrouw, dat is de succesformule waarop deze film steunt. Een Engelse commentator zei heet treffend: ‘Meryl Streep heeft meer voor Margareth Thatcher gedaan dan welke spindoctor ook!’ Wilt u na uw dood een respectabele herinnering nalaten, huur dan tijdig een romancier of filmmaker in.

Loading